COVID-19 Coronavirus: Oku ịkpọte okike nye mmadụ?

Taa, ihe a kpọrọ mmadụ emewo ka ọganihu nkà na ụzụ na nkà mmụta sayensị nwee ike ikpochapụ ọrịa, nyere aka mee ka ndụ dịkwuo ogologo, belata agụụ na oke ịda ogbenye, gbanwee ụgbọ njem na nzikọrịta ozi, nyochaa ụwa ndị ọzọ n'eluigwe na ala, ma mee ka ọgbọ a bụrụ nke kasị nwee ọganihu n'akụkọ ihe mere eme. Ma gịnị na-efu ihe okike na gburugburu ebe obibi? Ihe e kere eke ezuruwo mmebi ihe a kpọrọ mmadụ na-akpatara mbara ala a? Ọ bụ Covid-19 oku ịkpọte ihe okike na-agara ụmụ mmadụ?

Nsogbu

Ọrịa na-efe efe nke na-agbasa ngwa ngwa n'anya anyị yiri ka ọ bụ ihe sitere na ihe nkiri akụkọ ifo sayensị, na-eme ka ụwa niile jiri nwayọ gbadaa n'ikpere ya. Ọdịda ahụ na-emetụta akụkụ ọ bụla nke ndụ anyị - mmekọrịta mmadụ na ibe ya, akụ na ụba, na ego, ọ na-adọwakwa ụdị ndụ ndụ n'onwe ya, na-emebi ụzọ ya gburugburu ụwa. Ọ dịghị onye yiri ka a ga-azọpụta - ọgaranya na ogbenye, ndị mepere emepe na ndị na-emepebeghị emepe.

Gọọmenti gburugburu ụwa na-agbasi mbọ ike n'ịgbalị imeri nsogbu ahụ ma na-atụba “nnukwu ogbunigwe” nke ike teknụzụ ha iji “lụso” obere onye iro a ọgụ.

Ee, n'ikpeazụ anyị ga-emeri. Teknụzụ “kachasị mma” anyị ga-achọta ọgwụ mgbochi iji “napụpụ” nje a wee mee ka ọrịa ahụ kwụsịlata, na-ahapụ nnukwu ọgba aghara n'akụkụ niile nke ndụ akụ na ụba anyị. Nje virus ahụ n'onwe ya 'ga-agwụkwa,' kụrie ya ma mebie ya, ọ ga-alaghachikwa n'akụkụ nkuku, gbanwee ma laghachi ọzọ ikekwe ka ọ kụgbuo anyị ọzọ.

Ọ gwụla ma anyị niile na-aṅa ntị na oku ịkpọte a bụ eziokwu nke ihe teknụzụ, mmepe na ụzọ ndụ anyị meworo ụwa anyị bi na ya.

Nkà na ụzụ na nkà mmụta sayensị mmepe

N'ime iri afọ gara aga, anyị ahụla mmepe teknụzụ na sayensị n'ọ̀tụ̀tụ̀ a na-enwetụbeghị ụdị ya. Anyị ezipụla nyocha n'ebe dịpụrụ adịpụ nke eluigwe na ụwa, anụmanụ ndị na-emepụta ihe, kere embrayo na-arụ ọrụ na ndụ ndụ ndị na-emeghachi omume n'ụzọ mmetụta uche, wuru akụkụ ụkwụ bionic na-arụ ọrụ zuru oke, usoro njem ụgbọ njem gbanwere, nwara ịgbanwe usoro ihu igwe, wdg, wdg. ndepụta na-aga n'ihu.

Ee, ihe a nile arụpụtala ọganihu dị nnọọ mma na ahụike, agụmakwụkwọ, na ụgbọ njem bụ́ nke meworo ka ndụ ka mma nke ukwuu nye anyị nile. Enweghị ajụjụ gbasara nke ahụ.

N'ozuzu, ọganihu ewetala ọganihu a na-enwetụbeghị ụdị ya, ma n'otu oge ahụ, ọ na-emekwa ka ọ dịkwuo mfe ime ihe ọjọọ. Ma n'etiti ụdị abụọ a ga - arụpụta - uru na ọdịmma na uru na ikike mbibi - ndị bara uru emeriwo nke ukwuu.

N'ihi ya, ụmụ mmadụ na-eji ike dị ukwuu ugbu a n'ihe niile… ma ọ bụ opekata mpe chere na o nwere. Ma eleghị anya, anyị eruola n'ókè mgbe anyị bịara na-eche na anyị onwe anyị dị ka ndị a na-apụghị imeri emeri, na eleghị anya anyị nwere ike na-egwu Chineke ugbu a.

Ma gịnị na-eri? Onye prọfesọ Oxford Nick Bostrom, onye isi oche nke Future of Humanity Institute, na akwụkwọ ọrụ ọhụrụ, "Echiche nke ụwa adịghị ike,” na-arụ ụka na ụfọdụ ọganihu nkà na ụzụ aghọwo ihe dị ọnụ ala ma dị mfe ịnakwere nke na ha nwere ike mechaa bụrụ ihe na-ebibi ihe, ya mere, ọ siri ike ịchịkwa.

Mgbe anyị na-emepụta nkà na ụzụ ọhụrụ, anyị na-emekarị nke a n'amaghị mmetụta ya niile. Anyị na-ebu ụzọ chọpụta ma ọ na-arụ ọrụ, anyị na-amụtakwa ma emechaa, mgbe ụfọdụ ọtụtụ mgbe, mmetụta ndị ọzọ ọ nwere. Dịka ọmụmaatụ, CFC mere ka refrigeration dị ọnụ ala, nke bụ ozi ọma maka ndị na-azụ ahịa - ruo mgbe anyị nụrụ oku na-ebilite ma chọpụta na CFC na-ebibi ozone oyi akwa na obodo ụwa jikọtara ọnụ iji machibido iji CFC.

Mmebi na gburugburu ebe obibi

Mmetụta anthropogenic mmetụta mmepe ngwa ngwa anyị kpatara na gburugburu ebe obibi gụnyere mgbanwe na gburugburu biophysical na ihe ndi ozo, ihe di iche iche, na ihe ndi ozo.

• okpomọkụ gburugburu ụwa - N'afọ 2050, A na-atụ anya na ọkwa oke osimiri ga-ebili n'etiti otu ụkwụ na 2.3dị ka glaciers agbaze (A ga-eju mmiri nke ukwuu na India, Bangladesh, Thailand, Netherlands, Maldives, wdg, na-emetụta ihe dị ka nde mmadụ 200 ma ọ bụ karịa)
• mmebi gburugburu ebe obibi, gụnyere igbutu ọhịa - N'agbata 1990 na 2016, ụwa furu efu 502,000 square kilomita (1.3 nde square kilomita) nke ọhịa, dị ka World Bank si kwuo - mpaghara buru ibu karịa South Africa. (Ebe ọ bụ na ụmụ mmadụ malitere igbutu oké ọhịa, a gbutuola pasentị 46 nke osisi, dị ka nnyocha e mere na 2015 na magazin bụ́ “Nature.”)
• oke ikpochapu na ụdị ndụ dị iche iche - Ndị ọkà mmụta sayensị na-ekwu na ihe dị ka ụdị 55,000-73,000 na-apụ n'anya kwa afọ (nke dị ihe dị ka ụdị 150-200 nke ihe ọkụkụ, ụmụ ahụhụ, nnụnụ, na anụ ụlọ na-apụ n'anya kwa awa 24. Nke a fọrọ nke nta ka ọ bụrụ 1,000 okpukpu 65 karịa ọnụego "eke" ma ọ bụ "ndabere" ma dị ukwuu karịa ihe ọ bụla ụwa nweworo kemgbe e kpochapụrụ ya. dinosaurs ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ afọ XNUMX gara aga.)
• iribiga ihe ókè - Ndị mmadụ mepụtara ijeri tọn 41 nke ihe mkpofu siri ike na 2017 - (nke dabara na ụgbọ mmiri 50,000 nkezi nha)
• mmetọ - Mmepụta rọba kwa afọ na ụwa maka 2017 bụ nde metrik tọn 348 (nke ruru 600,000 Airbus 380s)
• Ahịa - N'afọ 2030, klaasị ndị ahịa ga-eru ijeri mmadụ ise. (N'afọ 2019, ọnụ ọgụgụ ndị ọrụ ekwentị ruru ijeri 4.68)

... na ndepụta na-aga n'ihu.

Kedu ihe okike na-eme maka ihe a niile?

Ọdịda a sitere na nnukwu mmepe a na-achịkwaghị achịkwa na ọganihu sayensị emebiwo mbibi na mbara ala anyị a.

Ma ee, ọdịdị dị ike na ike. Ọ nwere ike nweta nnukwu mmegbu.

Onyeisi UN na-ahụ maka gburugburu ebe obibi, Inger Andersen, kwuru, sị: “E nwere ọtụtụ nrụgide n'otu oge n'usoro ihe ndị e kere eke na-enwekwa ihe ga-enye. Anyị na okike nwere njikọ chiri anya, ma ọ masịrị anyị ma ọ bụ na ọ masịghị anyị. Ọ bụrụ na anyị anaghị elekọta okike, anyị enweghị ike ilekọta onwe anyị. Ka anyị na-agbagokwa ọnụ ọgụgụ mmadụ ijeri 10 na mbara ala a, anyị kwesịrị ịbanye n'ọdịniihu a jikere okike dị ka onye mmekọ siri ike anyị. "

Ya mere, gịnị ka ọ na-eme? Ihe okike na-eteta n'ụra ya wee mara?

Ọrịa na-efe efe nke mmadụ na-arị elu, na n'afọ ndị na-adịbeghị anya, Ebola, ọrịa nnụnụ, Middle East respiratory syndrome (MERS), Rift Valley fever, nnukwu iku ume iku ume (SARS), nje virus West Nile, na mberede emebiwo agbụrụ mmadụ. nje ZIKA.

Ugbu a COVID-19 na-agbada ụwa niile, gụnyere “ike dị ukwuu” n'ikpere ha. Ọ dịtụbeghị mgbe anyị nwetara ọdachi zuru ụwa ọnụ dị otú ahụ ihu. Ụlọ ọrụ emechiela, ahịa ngwaahịa emebiwo, usoro heath na-akụda, na enwere "mgbaze" akụ na ụba na mmekọrịta ọha na eze n'ofe ụwa. Ọ nweghị mba a na-echekwa - ugwu na ndịda, mepere emepe na mmepe, ọgaranya na ogbenye.

… ma anyị enweghị enyemaka.

Gịnị bụ 'mmetụta' na gburugburu ebe obibi?

Ebe ụwa niile fọrọ nke nta ka ọ bụrụ "na-emechi" n'ime izu ole na ole gara aga na ogo dị iche iche, enwere mgbanwe ụfọdụ dị ịrịba ama na-eme na mbara ụwa ma ọ bụrụ na anyị ege ntị n'oku ịkpọte.

Mbelata na ikuku Co2

China wepụtara ihe dị ka nde tọn 800 CO2 (MtCO2) na Jenụwarị / Febụwarị 2019. Site na nje na-emechi ụlọ ọrụ ọkụ, ụlọ ọrụ na ụgbọ njem, a na-akọ na ikuku ikuku ruru nde tọn 600 n'otu oge ahụ, nke pụtara na nje ahụ. nwere ike belata ihe dị ka pasenti iri abụọ na ise n'ụwa ruo taa. (Dịka ngụkọ siri ike nke ọkà mmụta sayensị Mahadum Stanford Marshall Burke mere, mbelata nke mmetọ ikuku nwere ike inye aka zọpụta ndụ ndị mmadụ 25 na China n'okpuru afọ 77,000 na karịa 5.

Na ,tali, kemgbe obodo ahụ batara na mkpọchi na Machị 9, ọkwa NO2 na Milan na akụkụ ndị ọzọ nke ugwu Italy adaala ihe dị ka 40%.

Mmelite ogo ikuku

Ndekọ ogo ikuku ma ọ bụ ọnụ ọgụgụ (AQI) n'ọtụtụ nnukwu obodo ọkachasị na Eshia (gụnyere Colombo) adịchaghị mma n'oge. N'ihi ntiwapụ nke nje a, a na-ahụ na ọkwa ndị a agbadala nke ukwuu. A na-ewere mmetọ ikuku na Hong Kong dị ka nnukwu nsogbu. Ọhụụ erughị kilomita 8 maka pasenti 30 nke afọ yana ogo ikuku ekewapụtara dị ka "adịghị mma." Ọnọdụ nke ụkwara ume ọkụ na ọrịa na-efe efe amụbaala n'afọ ndị na-adịbeghị anya n'ihi àgwà ikuku na-ebelata.

Agbanyeghị, ka nje virus butere mmechi, mmetọ ikuku egosila mbelata dị ukwuu.

Mbelata nke mmetọ

Mmachi nke ọrụ mmadụ n'ihi mkpọchi nje virus n'ọtụtụ mba ebelatala mkpofu na ya mere ọkwa mmetọ. Venice, "Obodo Ọwa mmiri," bụ ebe njem nlegharị anya nke ukwuu, na-ebute oke mmetọ nke mmiri ya site na ọnụ ọgụgụ ụgbọ mmiri dị ukwuu, na-eme ka mmiri ahụ na-agba agba na unyi. Taa na-enweghị njem njem nlegharị anya, ọwa mmiri Venice na-edo anya karị.

Nke a ọ bụ "oku ịkpọte?"

Mwelite okike ọ na-abụ ụra miri emi ya na-asị, "Ezuola?" Ọ na-egosi anyị na ya nwere ike iwepụta ikike dị ike iji zụọ ihe a kpọrọ mmadụ na ịgwọ onwe ya?

Abụghị m onye na-ahụ maka gburugburu ebe obibi myopic rabid. Ọ ga-amasị m iche na m bụ onye ọkachamara gburugburu ebe obibi. O doro anya na ọkwa adịghị arụ ọrụ nke mmadụ dị ugbu a enweghị ike ịkwado ogologo oge. Ọrụ mmepụta ihe na akụ na ụba ga-amaliteghachi ma maliteghachi ngwa ngwa o kwere mee. Ụwa ga-amaliteghachi ọrụ ya na mmepe ga-amalitegharị. Ma n'ụzọ a na-apụghị izere ezere, mmetọ, ikuku, na mkpofu ga-amalitekwa ịba ụba.

Isi okwu dị mkpa ebe a bụ ịnọdụ ala were nyocha. Anọ m na-akwado usoro oriri na-adịgide adịgide (SCP) na ụlọ ọrụ njem nlegharị anya nke m rụrụ ọrụ na ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ afọ 30 (mgbe ụfọdụ na ntị ntị chiri).

Isi ihe niile bụ na ụwa echefuola ụkpụrụ ndị bụ isi nke nkwado. Ịdagide bụ itule n'etiti mmepe, gburugburu ebe obibi, na obodo anyị bi na ya. Ọ dịghị mgbe ọ na-akwalite ilekwasị anya naanị na gburugburu ebe obibi na igbochi mmepe. Ma ọ bụ ọ dịghị akwalite mmepe n'agbanyeghị ụgwọ ọ bụla, na-eleghara obodo na gburugburu ebe obibi anya ... nke dị mwute na ụwa na Sri Lanka yiri ka hell kpebisiri ike ime.

Yabụ ma eleghị anya nsogbu a na-egosi anyị otu anyị kwesịrị isi gbazie onwe anyị. Anyị kwesịrị ịgbanwe ụzọ ndụ anyị wee belata oke ahịa anyị ma laghachi na isi mmalite. Ụwa egosila anyị ihe atụ ndị dị n'elu nke nyere oge na nlekọta ọ nwere ike ịgwọ onwe ya.

Nsogbu COVID-19 nwere ike inye ohere maka mgbanwe, mana Prọfesọ Andrew Cunningham nke Zoological Society of London kwuru, sị: “Echere m na ihe gaara agbanwe mgbe SARS gasịrị, nke bụ nnukwu oku ịkpọte - mmetụta akụ na ụba kasịnụ nke ọrịa ọ bụla na-apụta ruo ụbọchị ahụ. Onye ọ bụla nwere mmasị na ya. Mana ọ kwụsịrị n'ihi usoro njikwa anyị. Mgbe ahụ enwere nnukwu ume nke ukwuu, ọ laghachiri azụ ahịa dịka ọ na-emebu. Anyị enweghị ike ịlaghachi azụ ahịa dịka anyị na-emebu. "

Peter Gleick, ọkà mmụta sayensị ihu igwe na onye guzobere Pacific Institute na Berkeley, California, na-adọ aka ná ntị, “N'ihe banyere uru gburugburu ebe obibi anyị na-ahụ site na mbelata nke ndụ kwa ụbọchị na ọrụ akụ na ụba, n'ihe gbasara imeziwanye ikuku ikuku na ntakịrị ihe ndị ọzọ. ọ bara uru, ọ bụ ezigbo ihe ịrịba ama na gburugburu ebe obibi anyị na-agbanwe ntakịrị…

"Ma ọ ga-adị mma ma ọ bụrụ na anyị nwere ike imeziwanye gburugburu anyị na-enweghị imebi akụ na ụba anyị."

Ajụjụ nde dollar bụ anyị dị njikere ịgbanwe?

Enwere m olile anya ma na-ekpe ekpere ka ọdịdị nne na-enye anyị ịdọ aka ná ntị siri ike na na anyị eweghị ya iwe karịa ebe ọ ga-alaghachi.

"Abụ m ọdịdị, m ga-aga n'ihu. Adị m njikere ịmalite. Ị bụ?" – si Nature na-ekwu okwu