Mmegide ikike mmadụ? Ee, obodo gị nọ na ndepụta a!

Ihe karịrị otu ijeri ndị njem nlegharị anya na-eme njem n'ụwa kwa afọ. Nke a kwesịrị iziga ozi udo site na njem nlegharị anya gburugburu ụwa.

Ọ dị nwute na ịntanetị, mgbasa ozi ọha na eze na nleta onwe onye nwere ike ime ka mmekọrịta mmadụ na ibe ya dịkwuo mfe, mana gọọmentị n'ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ mba ọ bụla n'ụwa a na-ekwe ka mmegide ikike mmadụ. Kedu ka obodo gị si dị na oke ikike mmadụ, nnwere onwe nke nta akụkọ?

Amnesty International wepụtara akụkọ 2014/2015 ya.
Ị nwere ike ibudata akụkọ ahụ wee chọta ndepụta nke adịghị ike n'ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ obodo ọ bụla nke ụwa. Nsonaazụ na-awụ akpata oyi mgbe ụfọdụ.

Dị ka Salil Shetty, odeakwụkwọ ukwu nke Amestry International si kwuo, afọ a abụrụla afọ na-agbawa obi nye ndị na-achọ iguzosi ike n'ihe ndị ruuru mmadụ na ndị na-ejide onwe ha n'ata ahụhụ nke mpaghara agha.

Ndị gọọmentị na-akwụ ụgwọ ọnụ maka mkpa ọ dị ichebe ndị nkịtị. N'agbanyeghị nke ahụ, ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị ụwa enwebeghị nnọọ ike ichebe ndị nọ ná mkpa kasịnụ. Amnesty International kwenyere na nke a nwere ike na ga-emecha gbanwee.

Iwu mba ụwa - iwu na-achịkwa omume ọgụ ọgụ - enweghị ike ịpụta nke ọma. Agaghị ebute mwakpo megide ndị nkịtị. Ụkpụrụ nke ịmata ọdịiche dị n'etiti ndị nkịtị na ndị agha bụ ihe nchebe bụ isi maka ndị mmadụ jidere n'egwu agha.

Ma, ugboro ugboro, ndị nkịtị tara ahụhụ n'ọgụ. N'afọ nke na-eme ncheta afọ 20 nke mgbukpọ agbụrụ Rwandan, ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-azọkwa iwu ugboro ugboro na-echebe ndị nkịtị - ma ọ bụ na-elepụ anya na mmebi iwu ndị a na-egbu egbu nke ndị ọzọ mere.
Otu UN Security Council adaala ugboro ugboro n'ịgbasa nsogbu dị na Syria n'afọ ndị mbụ, mgbe a ka nwere ike ịzọpụta ọtụtụ ndụ. Ọdịda ahụ gara n'ihu n'afọ 2014. N'ime afọ anọ gara aga, ihe karịrị mmadụ 200,000 anwụọla - ndị nkịtị karịrị akarị - na ọkachasị na mwakpo ndị agha gọọmentị. Ihe dị ka nde mmadụ 4 si Syria bụ ndị gbara ọsọ ndụ ugbu a na mba ndị ọzọ. Ihe karịrị nde 7.6 agbapụla n'ime Syria.

the Syria nsogbu na nke onye agbata obi ya Iraq. Otu a ji egbe na-akpọ onwe ya Islamic State (IS, nke bụbu ISIS), bụ onye na-ahụ maka mpụ agha na Syria, emeela mpụ, igbu mmadụ n'ụdị ogbugbu, na mkpochapụ agbụrụ n'ọtụtụ ebe na ugwu Iraq. N'otu aka ahụ, ndị agha Shi'a nke Iraq tọọrọ ma gbuo ọtụtụ ndị nkịtị Sunni, site na nkwado siri ike nke gọọmentị Iraq.

Mwakpo ndị agha Israel mere na Gaza na July kpatara ọnwụ nke ndụ Palestine 2,000. Ọzọkwa, ọnụ ọgụgụ ka ukwuu n'ime ndị ahụ - opekata mpe 1,500 - bụ ndị nkịtị. Amụma ahụ bụ, dị ka Amnesty International rụrụ ụka na nyocha zuru ezu, nke enweghị mmasị na-enweghị mmasị na-egosi na gụnyere mpụ agha. Hamas mekwara mpụ agha site n'ịgba rọketi na-enweghị isi n'ime Israel kpatara ọnwụ isii.

Na Naịjirịa, ọgụ dị n'ebe ugwu n'etiti ndị agha gọọmentị na ndị otu Boko Haram ji egbe gbabara n'ihu ụwa site n'ịtọọrọ ụmụ agbọghọ 276 n'obodo Chibok, otu n'ime mpụ ndị otu a mere. Nke a na-amachaghị bụ mpụ jọgburu onwe ya nke ndị ọrụ nchekwa Naijiria na ndị ha na ha na-arụkọ ọrụ mere megide ndị mmadụ kwenyere na ha bụ ndị otu ma ọ bụ ndị na-akwado Boko Haram, ụfọdụ n'ime ha dekọrọ na vidiyo, nke Amnesty International kpughere n'August; A tụbara ozu ndị e gburu egbu n'ili.

Na Central African Republic, ihe karịrị mmadụ 5,000 nwụrụ n'ime ihe ike nke òtù n'agbanyeghị na e nwere ndị agha mba ụwa. Mmekpa ahụ, ndina n'ike na igbu ọchụ nke ọtụtụ mmadụ mere ka ọ pụta ìhè n'ihu ihu ụwa. Ma ọzọkwa, ihe ka n'ọnụ ọgụgụ n'ime ndị ahụ nwụrụ bụ ndị nkịtị.

Na na South Sudan - steeti kachasị ọhụrụ n'ụwa - egburu iri puku kwuru iri puku ndị nkịtị na nde 2 gbapụrụ n'ụlọ ha na ọgụ ọgụ dị n'etiti gọọmentị na ndị agha mmegide. E mere mpụ agha na mpụ megide ụmụ mmadụ n'akụkụ abụọ ahụ.

Ndepụta a dị n'elu - dị ka akụkọ ọhụrụ a kwa afọ banyere ọnọdụ ikike mmadụ na mba 160 na-egosi n'ụzọ doro anya - na-amalite ịcha elu. Ụfọdụ nwere ike na-arụ ụka na ọ dịghị ihe a pụrụ ime, na agha na-adị mgbe nile na-efu ndị nkịtị, nakwa na ọ dịghị ihe pụrụ ịgbanwe.

Nke a adịghị mma. Ọ dị mkpa ka a na-eche mmebi iwu megide ndị nkịtị, na iweta ndị na-eme ihe n'ikpe ikpe. Otu nzọụkwụ doro anya ma dị irè na-echere ka emee: Amnesty International anabatala atụmatụ a, nke gọọmentị 40 kwadoro ugbu a, maka UN Security Council nakweere ụkpụrụ omume na-ekwenye iji aka ya zere iji veto n'ụzọ ga-egbochi. Ọrụ Council Security na ọnọdụ nke mgbukpọ, mpụ agha na mpụ megide mmadụ.

Nke ahụ ga-abụ nzọụkwụ mbụ dị mkpa, ma nwee ike ịzọpụta ọtụtụ ndụ.
Otú ọ dị, ọdịda ndị a abụghị nanị n'ihe banyere igbochi oke arụrụala. Agọnarịkwa enyemaka ozugbo nye nde mmadụ ndị gbapụrụ n'ihe ike nke rikpuru obodo na obodo ha.
Gọọmenti ndị ahụ kacha chọsi ike ikwu okwu n'olu dara ụda na ọdịda nke gọọmentị ndị ọzọ egosila na ha enweghị mmasị ịga n'ihu na inye enyemaka dị mkpa nke ndị ahụ gbara ọsọ ndụ chọrọ - ma n'ihe gbasara enyemaka ego, na inye ebe obibi. Ihe dị ka 2% nke ndị gbara ọsọ ndụ si Syria ka ebigharịrị na njedebe nke 2014 - ọnụ ọgụgụ nke ga-enwerịrị opekata mpe okpukpu atọ na 2015.

Ka ọ dị ugbu a, ọnụ ọgụgụ buru ibu nke ndị gbara ọsọ ndụ na ndị na-akwaga mba ọzọ na-atụfu ndụ ha n'Oké Osimiri Mediterenian ka ha na-agbalịsi ike iru n'ikpere mmiri Europe. Enweghị nkwado nke ụfọdụ mba EU so na ya maka ọrụ nchọ na nnapụta etinyela aka n'ọnụ ọgụgụ ndị nwụrụ na-awụ akpata oyi.

Otu ihe a ga-eme iji chebe ndị nkịtị nọ n'ọgbaghara bụ igbochikwu iji ngwa ọgụ mgbawa n'ebe ndị mmadụ bi. Nke a gaara azọpụtala ọtụtụ ndụ na Ukraine, ebe ndị na-ekewa ndị Russia na-akwado (n'agbanyeghị nkwenye na-akwadoghị Amnesty International Report 2014/15)  Ndị agha Kyiv abụọ lekwasịrị anya na mpaghara ndị nkịtị.

Mkpa nke iwu gbasara nchekwa nke ndị nkịtị pụtara na a ga-enwerịrị azịza ziri ezi na ikpe ziri ezi mgbe e mebiri iwu ndị a. N'okwu ahụ, Amnesty International na-anabata mkpebi nke UN Human Rights Council na Geneva iji malite nyocha mba ụwa banyere ebubo nke mmebi iwu na mmegbu nke ikike mmadụ n'oge esemokwu na Sri Lanka, ebe n'ime ọnwa ole na ole ikpeazụ nke esemokwu ahụ na 2009. e gburu ọtụtụ iri puku ndị nkịtị. Amnesty International agbaala mbọ maka ụdị ajụjụ a kemgbe afọ ise gara aga. Enweghị ajụjụ dị otú ahụ, anyị enweghị ike ịga n'ihu.

Akụkụ ndị ọzọ nke ikike mmadụ gara n'ihu na-achọ nkwalite. Na Mexico, mmanye mwepu nke ụmụ akwụkwọ 43 na Septemba bụ ihe mgbakwunye dị egwu n'oge na-adịbeghị anya na ihe karịrị mmadụ 22,000 furu efu ma ọ bụ
furu efu na Mexico kemgbe 2006; Ọtụtụ n’ime ha kwenyere na ndị omekome tọọrọ, mana ọtụtụ ndị a na-akọ na ndị uwe ojii na ndị agha amanye amanyela ha, mgbe ụfọdụ ha na ndị otu ahụ na-akpakọrịta. Mmadụ ole na ole ndị ahụ a chọtara ozu ha na-egosi ihe ịrịba ama nke mmekpa ahụ na mmeso ndị ọzọ. Ndị ọchịchị gọọmenti etiti na steeti emeghị nyocha mpụ ndị a iji gosi na ndị ọrụ steeti nwere ike itinye aka na iji hụ na usoro iwu dị irè maka ndị ahụ metụtara, gụnyere ndị ikwu ha. Na mgbakwunye na enweghị nzaghachi, gọọmentị agbalịwo ikpuchi nsogbu ndị ruuru mmadụ na enwere nnukwu ntaramahụhụ, nrụrụ aka na agha ọzọ.

N'afọ 2014, gọọmentị n'ọtụtụ akụkụ nke ụwa gara n'ihu na-amachi ndị NGO na ọha mmadụ - akụkụ ya bụ nkwanye ugwu maka mkpa ọrụ ọha mmadụ dị. Rọshịa mụbara nhụsianya ya site na “iwu ndị nnọchi anya mba ọzọ” na-akụda mmụọ, asụsụ na-emetụta Agha Nzuzo. N'Ijipt, ndị NGO hụrụ nnukwu mkpọmkpọ ebe, na-eji Mubarak-era Law on Associations iziga ozi siri ike na gọọmentị agaghị anabata nkwenye ọ bụla. Otu ndị na-edu ndú n'ihe ndị ruuru mmadụ aghaghị ịpụ na UN Human Rights Council's Universal Period Review nke ndekọ ikike ụmụ mmadụ Egypt n'ihi egwu nke mmegwara megide ha.
Dị ka o mere n’ọtụtụ oge ndị gara aga, ndị ngagharị iwe gosiri obi ike n’agbanyeghị iyi egwu na ime ihe ike a na-emegide ha.

Na Hong Kong, iri puku kwuru iri puku ndị megidere iyi egwu ndị gọọmentị ma na-eche ndị uwe ojii jiri ike na-eme ihe ike na-ezighi ezi, n'ihe a bịara mara dị ka “mmegharị nche anwụ”, na-egosipụta ikike ha bụ isi maka nnwere onwe ikwu okwu na mgbakọ.

A na-ebo òtù ndị ruuru mmadụ ebubo mgbe ụfọdụ na ha nwere oké ọchịchọ na nrọ anyị nke ịmepụta mgbanwe. Ma anyị aghaghị icheta na ihe pụrụ iche bụ ihe a pụrụ imezu.

Na 24 Disemba, Nkwekọrịta Azụmaahịa Arms mba ụwa malitere, ka agafere ọnụ ụzọ nke 50 ratifications ọnwa atọ gara aga.

Amnesty International na ndị ọzọ akwadola nkwekọrịta maka afọ 20. A gwara anyị ugboro ugboro na nkwekọrịta dị otú ahụ enweghị ike ime. Nkwekọrịta ahụ dị ugbu a, ọ ga-amachibidokwa ire ngwa ọgụ nye ndị nwere ike iji ya mee arụrụala. Ya mere, ọ nwere ike rụọ ọrụ dị oke mkpa n'ime afọ ndị na-abịa - mgbe ajụjụ mmejuputa ga-abụ isi.
2014 akara afọ 30 kemgbe nnabata nke UN Convention megide ịta ahụhụ - Mgbakọ ọzọ nke Amnesty International gbagoro maka ọtụtụ afọ, yana otu ihe mere e ji nye ọgbakọ ahụ Nrite Nobel Peace Prize na 1977.

Ememe ncheta a n'otu akụkụ bụ oge ime emume - ma bụrụkwa oge iji mara na mmekpa ahụ ka na-adị gburugburu ụwa, ihe kpatara Amnesty International ji malite mgbasa ozi kwụsị ịta ahụhụ zuru ụwa ọnụ n'afọ a.

Ozi mgbochi mmekpa ahụ a nwetara ụda pụrụ iche na-esochi mbipụta nke akụkọ ndị omebe iwu nke United States na Disemba, bụ nke gosipụtara ịdị njikere ịnabata mmekpa ahụ n'ime afọ mgbe mwakpo 11 Septemba 2001 na USA gasịrị. Ọ bụ ihe ịtụnanya na ụfọdụ N'ime ndị mere mpụ nke mmekpa ahụ yiri ka ha kwenyere na o nweghị ihe ha ga-emere ha ihere.

Site na Washington ruo Damaskọs, site na Abuja ruo Colombo, ndị isi gọọmentị kwadoro mmebi iwu ndị jọgburu onwe ha site n'ikwu maka mkpa ọ dị idobe obodo ahụ "nchekwa". N'ezie, ihe dị iche bụ ikpe ahụ. Mmebi ndị dị otú ahụ bụ otu n’ime ihe dị mkpa mere anyị ji bi n’ụwa dị ize ndụ taa. Enweghị ike inwe nchekwa na-enweghị ikike mmadụ.

Anyị ahụwo ugboro ugboro na, ọbụna n'oge ndị yiri ihe na-adịghị mma maka ikike mmadụ - na ikekwe karịsịa n'oge ndị dị otú ahụ - ọ ga-ekwe omume ịmepụta mgbanwe dị ịrịba ama.

Anyị ga-atụ anya na, na-ele anya azụ na 2014 n'ime afọ ndị na-abịa, a ga-ahụ ihe anyị bi na 2014 dị ka nadir - ihe kachasị ala - site na nke anyị biliri wee mepụta ọdịnihu ka mma.